Fatih Tan Berlin’de yaşayan ve üretimlerini heykel, görüntü, performans, müzik üzere farklı disiplinlerle ortaya koyan günümüz çağdaş sanatın en …
Fatih Tan
Berlin’de yaşayan ve üretimlerini heykel, görüntü, performans, müzik üzere farklı disiplinlerle ortaya koyan günümüz çağdaş sanatın en kıymetli isimlerinden birisi olan Hiwa K. Kürdistan’ın Süleymaniye kentinden. Hiwa K, çalışmalarında yüklü olarak yerler ortasındaki aidiyet hissini işlemeye çalışır. Batı ve Ortadoğu kültürleri ortasındaki etkileşimin alışverişini araştıran sanatçı, çoklukla çalışmalarında; savaş, göç, neoliberalizm ve sömürgeciliğin tesirleri üzerinde duruyor. Yapıtlarında, normatif estetikten kaçınmaya çalışan Hiwa, tıpkı vakitte lokal formlara, kelamlı tarihlere, müsabaka biçimlerine ve politik durumlara sıkça başvuruyor. Bolzano’daki Manifesta 7, Alternativa (2010-2012), New Museum New York (2014), La Trienalla Paris, 56. Venedik Bienali, Dokumenta 14 üzere birçok milletlerarası saygın sanat tertiplerine çalışmalarıyla katılan Hiwa, Arnold Bode Mükafatı (2016), Schering Stiftung Sanat Mükafatı (2016), Kunstfonds Grant (2015), Gote Institut Grant (2014) üzere birçok çağdaş sanatın itibarlı mükafatlarına de layık görülmüş.
Türkiye’deki sanat ortamının bugüne kadar Hiwa K üzere milletlerarası alanda isim yapmış kıymetli bir sanatkarın sanat pratikleri üzerine ayrıntılı bir evrak oluşturmaması rastlantısal değildir. Açıkçası Hiwa K’nın milletlerarası bir sanatçı olması da rastlantısal değildir. Bana kalırsa rastlantısal olan Hiwa K’nın bir biçimde yaşıyor olması ve ‘Halepçe Katliamı’ ile külliyen rastlantısal bir biçimde karşılaşmaması hatta kim bilir, tahminen de kıl hissesi kurtulmasıdır. Hiwa K’nın 2011 yılında ’’Bu Limon Elma Tadıyor’’ (This Lemon Tates of Apple) isimli görüntü çalışmasında bir gönderge olarak işlediği Halepçe Katliamı’nı ele alıyor ve görüntünün temel özünde mevtin ve hayatın ıskalanmaya, tesadüfe kalmış bir olgu olarak gösteriyor. Temelinde mevt olgusu Kürtler için ve temelde tüm ötekiler için bir mukadderat değil, iktidarlar tarafından uygulanan ‘antagonist’ bir pratiktir. Buradaki temel konu katliamdan sonraki antagonistik tavrın, yaşanılan travmaya, bilinçaltı gönderiye dahi müsaade vermeyen iktidarın tavrıdır.
‘ANTAGONİZMA’ OLGUSU
İktidar için rastlantısal olmayan tek şuurlu pratik, ötekilere uygulanan mevtin ‘antagonizma’ olgusudur. Bu bağlamda öteki için yaşamak, bana kalırsa iktidarın gözünde dışsal bir olgudur. Dışsal olgu bu bağlamda benim tanımlamama nazaran ise ‘arkaiktir’. Zira iktidar, öteki olanların hayatlarını arkaik olarak algılar ve bunun karşısına mevti çağdaş bir pratik olarak koyar. Bütün bu siyasetlerini da arkaik devrin atmosferine nazaran daima uygulamaya çalışır. Bu bağlamda dışsal olgu, yani arkaik durum, iktidar için, kendi ‘himayesinin’ ve hayat alanının ihlali olduğu algı yeridir. Bu yer sanılanın bilakis iktidarın eliyle oluşturulan bir algı yeridir. Münasebetiyle bu ihlal algısı iktidarın ötekiler üzerinden ‘yerini yine onayladığı’ güçlü bir alandır. Arkaik olanı uyuşmaz olarak tanımlamak ya da tam karşıtı uyuşmaz olduğu için arkaiktir tezini tekrar onaylamak her iki durumda da iktidarın kendi yerini güçlü bir biçimde tekrardan onayladığını gösterir. Max Stirner’in: “Sözgelimi kabahat, sadece ihlal ettiği maddeyi yine onaylar.” (1) tezinde olduğu üzere, yerinin tekrar onaylanmasıdır.
İktidarın bu ‘yerinin yine onaylama’ alanı hem ideolojik bir soyutlama hem de insan nüfusunu teşkil eden çağdaş bir somutlamadır. Hasebiyle ‘yeniden onaylama’ iktidarın yayılma alanıdır, fakat dışsal olgu birden fazla kere bu yayılmayı uyuşmazlık temelinde sekteye uğratır. Sekteye uğrayan iktidar, bu durumu bertaraf etmek için- yerini yani iktidarını tekrar onaylamak için- evvel kendi himayesindeki insan nüfusunun istek öğesini kışkırtıcı bir biçimde tetikler ve onların biyolojik açıdan güçlü hissetmelerine yol açacak bütün hamasi telaffuzlarda bulunur. Sonrasında ise vefatı artık bir tıp antagonizma olarak ötekiye karşı sıradan bir halde uygular. İktidarın bu sıradanlığı, kendi insan nüfusunun mevt ve öldürme isteğini genel manada hudut çok bir isteğe kadar götürür. Zira bilinenin bilakis iktidar, kendi himayesindeki insan nüfusunun-yani kendi tabanının- şizofrenlik bir patolojiye dönüşmesi için daima bilgi üretir. Bunu da kendi insan nüfusunun dileğinden kaynaklı değil, temelde kendi ürettiği ideolojik isteğinden kaynaklı bunu yapar.
Zira iktidar için: “Öteki, sahip olunması ya da yok edilmesi gereken inatçı bir vücuttur.” (2) ve bunu yaparken ideoloji çerçevesinde daima bir ayrışmayı bir birleştirme noktası olarak kılar. Bana kalırsa iktidarın yaptığı en kıymetli antagonizma noktası tam da burasıdır, yani ayrışmanın birleştirme noktası. Arkaik olanı çağdaşlaştıran şeydir bu. Daha doğrusu dışsal olanı, içsel olana getiren şeydir. Kendi himayesinin isteğini ve alanını ‘yaşatmak’ için, öbür nüfusları yok etmenin kaçınılmaz olduğunu bilir. Bu bağlamda fiili olguda ’’Halepçe arkaik bir katliam’’ olmasına karşın, katliamın sonrasındaki düstur ise ’’modern bir katliamdır.’’ Zira sonrasındaki ‘ölüme terk etmek’ ve ‘yaşatmak fiili’ ile bu olgu biyoiktidarın en bariz bir örneğidir. İktidarın dışsalı arkaik olandan kopardığı biricik çağdaş nokta burasıdır. Katliam sonrasındaki yaşama ve vefata terk etme hakkı artık çağdaş bir haktır ötekiler için ve bu çağdaş hak iktidarın alanındadır ve bu durum iktidarın yerinin yine onayıdır artık. Hasebiyle üstte da belirtiğim üzere, Hiwa K hakkında ayrıntılı bir evrak oluşmamasının nedeni de bir çeşit antagonizmanın devamıdır ve hiç rastlantısal değildir. Bende bu rastlantısal olmayanı bu yazıyla bozmak ismine –her ne kadar ayrıntılı olmasa da fakat tekrar de- Hiwa K’nın öteki birkaç işine kısaca da olsa değinmek istiyorum.
56. Venedik Bianeli’ne, ‘’Savaş atığı metal heykeli’’ (War waste metal sculpture) isimli çalışmasıyla katılan Hiwa, Irak’taki savaş atıklarını eriterek büyük bir metal çana dönüştürmüş ve bu süreci görüntü olarak kayıt altına almıştı. Çalışmayı hem heykel hem de heykelin üretim sürecini gösteren bir görüntü olarak sergileyen sanatçı, savaşa sebebiyet veren batı kültürünün yarattığı tahribatın artıklarını, onların kutsal imgesine –yani kilise çanına- dönüştürerek savaşın tüm parodisini ortaya koymuştu. Dokumenta 14’te ise ’’İmgeleri Solurken’’(When We Were Exhaling Images) isimli enstlasyon çalışmasıyla katılan sanatçı, evsizlere, yurtsuzlara, göçmenlere koloni halinde yaşamaları için lağım borularından oluşan barınma yerleri yarattı. Boruların içinde sürüngen üzere yaşamaya çalışan bu insanların unsurun kokusuna aşina oldukları yargısıyla, insani olmayan durumu belirtmeye çalıştı. Zira sanatkarın kastettiği ‘madde ve koku’ olgusu beşere dair bir durum değildir.
Keza Hiwa K’nın yeniden Dokumanta 14’te bir öbür sergilenen işi “Ana Dilim Kör” (Blind as The Mother Tongue) isimli görüntü çalışması, hem Hiwa için hem de benim için ontolojik ve tahminen de tek rastlantısal durumdur. Zira insan kendi lisanını belirleyemez, işte bu belirleme bir tesadüftür. Lakin lisanın ontolojik bir maniyle doğması, kendi ontolojik yetisini doğuştan kaybetmesi muhakkak bir tesadüf değildir. “İnsani lisan, kendisine dışsal manalar keşfedemez.” (3) Zira lisanın kendisi içseldir. Ve hiçbir içsel olgu bir katliamı hak etmez. Pekala, bu bağlamda ötekilerin lisanında dışsal bir mana var mıdır? Varsa bunun okumasını nasıl yapabiliriz?
İçinde yaşadığımız toplum hakkında yapısal bir lisan çözümlemesini ortaya koyan imge, ötekinin içsel olarak kendi üzerinden iktidara uyguladığı ‘ironi’ lisanıdır. Ötekinin, ister entelektüel olsun ister edebi, ister teorik hiç fark etmez aksi bir argüman üzere kullandığı ironi, onun kendi içselliğinin iktidara karşı salt trajedisidir. Bu ironi Hiwa’nın kastettiği ‘kör’ imgesini dışsal olandan koparan ve içsel olarak bağlamını trajedi üzerinden yapandır. Bu tabandaki trajedi; insanları ve şeyleri sürükleyen, sonra içsel değişiminin büyük felaketi içinde eriten dramatik bir manzaraya dönüşür. Lacancı terminolojiden hareketle, ötekinin ‘bilinç dışı lisanı; ironidir’. Hasebiyle da bu lisan, bizim algılamadığımız bilinçaltının geçitleriyle, çağdaşlık denilen bilinmeyen ve aldatıcı bir uzamda daima hareket eden bir toprak kesimidir. Bu toprak modülü bize ilişkin olmayan ve tıpkı vakitte bizi şeylerin ‘yerlisi’ yapandır.
Kaynaklar
