enflasyonemeklilikötvdövizakpchpmhp
DOLAR
32,3592
EURO
34,9986
ALTIN
2.324,57
BIST
9.143,52
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
İstanbul
Az Bulutlu
23°C
İstanbul
23°C
Az Bulutlu
Cumartesi Az Bulutlu
22°C
Pazar Parçalı Bulutlu
22°C
Pazartesi Az Bulutlu
24°C
Salı Az Bulutlu
18°C

Bilgi kirliliği ve pandemi: Doğru bilgiye nasıl ulaşırız?

Uzmanların pandemi sırasında tavsiyelerini değiştirmesinden hiç rahatsız oldunuz mu? Ya da “alternatif uzmanların” hak ettikleri ilgiyi …

Bilgi kirliliği ve pandemi: Doğru bilgiye nasıl ulaşırız?
13/01/2022 09:24
158
A+
A-

Uzmanların pandemi sırasında tavsiyelerini değiştirmesinden hiç rahatsız oldunuz mu? Ya da “alternatif uzmanların” hak ettikleri ilgiyi görmemesine sinirlendiniz mi? Ne de olsa bu uzmanların da bir kısmı tabip yahut profesör titrine sahip. Kim emniyetli uzman olarak kabul edilebilir? Kim kabul edilemez? Bilim insanları neden daha birkaç gün evvel söyledikleri şeye sadık kalmıyor? Öbür bir deyişle: Bilim nasıl işliyor?

Öncelikle berbat bir haberimiz var: Bilim, gerçek ve kesin bilgi isteğini asla yerine getirmeyecek. Hatta o denli olduğunu da argüman etmiyor.

Almanya’daki Charité Hastanesi’nde araştırmacı olan Ulrich Dirnagl, “Bilim, bilimin kendisini daima sorguladığı bir süreçtir ve bu da kendini düzeltmesine imkan tanır” diye tanımlıyor bilimi. O ve çalışma arkadaşları Berlin Sıhhat Enstitüsü’nde (BIH) biyomedikal araştırmalarda kalite idaresinden sorumlu. Bir öbür deyişle, araştırmalar hakkında araştırmalar yapıyorlar.

Anekdotlara inanmak

Bilimsel çalışmalar genelde benzeri hususlarda daha fazla çalışmaya ve düzeltmeye yol açsa da, tüm hipotezler yahut sonuçlar eşit tartıya sahip değil. Pandeminin birtakım kademelerinde anlatılan pek çok kıssadan biri muhtemelen şöyledir: “Bir arkadaşım ebe. Ve bayanların landıktan sonra çok sayıda düşük yaptığına şahit olmuş.” Bu üzere anekdotlar, insanların birinci başta dehşete düşmelerine neden olabilecek tipten kıssalar. Zira sonuçta kelam konusu kişi bir ebedir ve ne hakkında konuştuğunu bilmektedir. Bir ebeden gelsin ya da gelmesin, bu türlü bir anekdot, olsa olsa bu mevzuyu daha yakından incelemeye teşvik edici olabilir. Charité Hastanesi’nden Dirnagl, “Bir anekdot muhakkak bir hipotez oluşturabilir” dese de “Ancak nedensel bir ilgi kurulacaksa, bu hipotez daha sonra belirli çalışmalarda test edilmelidir” diye ekliyor. Örneğin şimdiye kadar dünya çapında 8,7 milyar dozdan fazla aşı uygulandığı halde aşılar ve düşükler ortasında hiçbir ilişki bulunamadı.

Savlar incelemeye tabi olmalı

Bir ebenin müşahedesinin büsbütün insani bir düzenekten türemiş olması çok muhtemel. Bu sistem da doğrulama yanlılığı. Bu bilişsel yanılgı sistemi, evvelden var olan inançlarımızı yahut önyargılarımızı doğrulayan bilgileri tercih etmemize neden olur. Ve hiç kimsenin bu düzeneğe karşı bağışıklığı yoktur. Roland Imhof, komplo zihniyeti üzerine araştırma yapan bir toplumsal psikolog ve “Bu bahiste yardımcı olacak tek şey, kendi kendine şeytanın avukatlığını yapmaktır” diyor. Yani, sahip olduğunuz görüşün tam bilakis de bakmak.

Önerdiğimiz linkler
BioNTech Omicron’a özel korona aşısı üretiyor

DSÖ: Avrupalıların yüzde 50’den fazlasına Omicron bulaşabilir

Bilim insanları, komplo teorisyenlerine kıyasla yanılgı yapmaya meyilli olduklarının çok daha fazla farkında olduklarından, büyük olasılıkla aşılama ve düşükler konusunu araştırmaya devam edecekler. Dirnagl, “Organize şüphecilik bilimsel bir standarttır” diyor ve ekliyor: “Elde ettiğimiz sonuçlarda ve çıkarımlarımızda yanılgı yapabileceğimizi bildiğimiz için biz bilim insanları temelde kuşkucuyuz. Kendimiz hakkında da böyleyiz.” Bu nedenle, bilimsel mecmualarda yayınlanması amaçlanan çalışmalar yahut makaleler, yayından evvel ilgili alandaki başka uzmanlar tarafından incelemeye tabi tutuluyor. Yayın öncesi platformlara yüklenen araştırma sonuçları bile, bilim insanları tarafından eleştirel olarak okunur ve incelenir. Bu sistemlerden hiçbiri harika değil elbette fakat sistemde yahut hesaplamada yapılabilecek yanılgıların bulunma mümkünlüğünü artırırlar. Dirnagl, “Organize şüphecilik tıpkı vakitte, uygun çalışmaların kendi araştırmasının sınırlılıklarından (araştırmanın) en sonunda bahsetmesi manasına da gelir” diyor. Örneğin müellifler, araştırmada incelenen kümenin nispeten küçük olduğunu, uygun bir denetim kümesinin mümkün olmadığını yahut araştırmacıların rastgele bir nedenle muhakkak istikametleri dikkate alamadıklarını yazabilirler. Dirnagl, bilimsel şeffaflığın öteki araştırmacıların sonuçları tekrar üretmesine müsaade verecek halde yayıncılık yapmak manasına da geldiğini ekliyor.

Kanıtlamak ya da kanıtlamamak

Bilim, gerçeği ortaya çıkarmaya niyetli de değildir. Dirnagl’a nazaran, “Bir hipotezi yanlış olarak ortaya çıkarmak çok daha kolay. (Zira) kuğuların beyaz olduğu varsayımı, birinci siyah kuğu görülene kadar geçerli. Ve (bilime göre) bu kuğuları arayanlar, ne kadar titiz olsalar da en azından bir adedini gözden kaçırabilirler ki bu da asla göz arkası edilemez.”

Çok azımız birer araştırmacı. Pek çoğumuzun bir çalışmada sunulan deneyleri ve hesaplamaları tekrar üretme imkanı sonlu. Ve hepimiz virolog olsak bile, örneğin atmosfer fiziği hakkında çok az fikrimiz olacak. Sonuçta bu bir itimat sıkıntısı.

Toplumsal psikolog Roland Imhoff ve meslektaşları Pia Lamberty ve Olivier Klein, bir araştırma kapsamında insanların uzmanlara olan itimadını mercek altına aldı. Komplo teorilerine en az ilgi duyan bireylerin, bilim insanlarının desteklediği hipotezlere güvenme olasılıklarının daha yüksek olduğunu buldular. Çalışmada hipotezlerin içeriği ikincil bir rol oynadı. Imhoff, “Uzun bir müddet bu durum mantıksız bulundu” dese de aslında çok mantıklı. Imhoff, “Toplum olarak, bir fikir birliği oluşturmaya ve bu fikir birliğine güvenmeye bağımlıyız” diyor.

Charité Hastanesi’nde çalışan virolog Christian Drosten, 2002-2003’teki SARS salgınına neden olan virüs olan SARS-CoV-1’in 2003 yılında keşfedilmesinde yer aldığı ve o vakitten beri koronavirüsler üzerinde araştırmalar yaptığı için Almanya’da geniş ölçüde inanç topluyor. Ayrıyeten Covid-19’a neden olan virüs olan SARS-CoV-2 ile ilgili bir dizi yayını da var.

Aslında beşerler, büyükannelerinin kendilerine gönderdiği YouTube görüntüsündeki tasa verici teorilerin doğruluğuna, pubMed üzere bilimsel araştırmaların yayınlandığı çevrimiçi bilgi tabanlarından bakabilir ve bu bahsin uzmanlarca ele alınıp alınmadığını denetim edebilirler.

Drosten’in yayınları bile öbür bilim insanlarının incelemesinden geçer not almak zorunda. Data tabanlarında araştırma yapmak, çoğumuzun yapmak isteyeceğinden daha meşakkatli bir iş olabilir. Fakat, bilim insanı olmayanlar olarak dikkat etmemiz gereken bir nokta var. Dirnagl’a nazaran, “Bir şeyi yüzde 100 gerçek ilan eden herkes, kuşkulu bilimsel davranışlar sergiliyor. (Öte yandan) spike proteinin insanı zehirlediğini söylemek üzere çok bir hipotez ortaya atan herkes de çok ispat standartlarına tabi tutulmalı.”

Ve bir YouTube görüntüsü da bu standartları tutturan bir delil sayılmıyor.

Julia Vergin

© Deutsche Welle Türkçe

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.