Baerbock’tan Türkiye-Yunanistan hattında kriz diplomasisi

Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, koronavirüse yakalanması nedeniyle Haziran ayında iptal etmek zorunda kaldığı Türkiye ziyaretini bugün gerçekleştiriyor.

Yeşiller partili siyasetçi, Türkiye’ye birinci resmi ziyareti öncesindeYunanistan’da temaslarda bulunacak. Baerbock, Başbakan Kiryakos Mitsotakis ve Yunan mevkidaşı Nikos Dendias ile görüşmelerinin akabinde İstanbul’a geçerek Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile bir ortaya gelecek.

Türk-Yunan bağlantıları ile Doğu Akdeniz ve Ege’de yaşanan gerginlik, Baerbock’un Çavuşoğlu ile yapacağı görüşmenin en değerli gündem unsurları ortasında. Alman Dışişleri Bakanı’nın iptal edilen 10 Haziran’daki ziyareti öncesinde de Türkiye ve Yunanistan’a “sorunları diyalogla çözün” davetleri yapılmıştı. Fakat ortadan geçen vakitte tansiyon daha da tırmandı.

Doğu Akdeniz ve Ege’de sular tekrar ısınıyor

Türkiye iç siyasette seçim havasına girerken Doğu Akdeniz ve Ege’de 2020 yazında askeri çatışma noktasına tırmanan tansiyonun bu yaz yine patlak vermesi ve suların yine ısınması muhtemel.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Mitsotakis ile köprüleri büsbütün atarak kendisiyle bir daha görüşmeyeceğini ilan etmişti. Erdoğan, Ege’de Efes-2022 tatbikatında da çok sert bildiriler verdi, Kurtuluş Savaşı’na gönderme yaparak, “Yunanistan’ı tıpkı bir asır evvel olduğu üzere, pişmanlıkla sonuçlanacak hayallerden, telaffuzlardan ve hareketlerden uzak durması, aklını başına alması konusunda tekrar ikaz ediyoruz. Kendine gel” tabirlerini kullandı.

Erdoğan Ege-2022 tatbikatında Yunanistan’a sert iletiler verdi.Fotoğraf: Mustafa Kamaci/AA/picture alliance

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da Ege’deki Yunan adalarının silahlandırılmasından vazgeçilmemesi durumunda adaların egemenliğinin tartışmaya açılacağını her fırsatta yineledi. Erdoğan’ın siyasi müttefiki MHP önderi Devlet Bahçeli’nin toplumsal medya hesabından paylaştığı, Doğu Ege’deki Yunan adaları ve Girit’i Türk toprağı olarak gösteren harita, Türkiye’nin Ege’deki niyetleriyle ilgili soru işaretlerini daha da artırdı.

Ege adaları dışında “geliyorum” diyen bir öbür kriz, Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynakları. Türkiye’nin bölgede sondaj çalışmalarına tekrar başlayacağına dair iletileri Berlin’de telaşla izlenirken ziyaretin çabucak öncesinde Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez Çarşamba günü, yeni sondaj gemisi Abdülhamid Han’ın 9 Ağustos’ta Mersin’den “yeni vazife yerine” gönderileceğini açıkladı. Öncesinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Kuzey Kıbrıs ziyareti sırasında bu vazife yerini Doğu Akdeniz olarak ilan etmişti.

Almanya tekrar arabuluculuk yapabilir mi?

Ancak bir kriz durumunda Almanya, 2020’de periyodun Başbakanı Angela Merkel’in giriştiği faal arabuluculuk rolüne soyunur mu, kuşkulu. Bunda bir yanda uzun yıllara dayalı titiz diplomasi sonucu Erdoğan ile özel bir bağ kuran Merkel’in eksikliğinin, öteki yanda Atina’da Almanya’ya karşı biriken hayal kırıklıklarının hissesi var.
Yunanistan son yıllarda global düzlemde Amerika Birleşik Devletleri (ABD), ve Avrupa Birliği (AB) düzleminde Fransa ile siyasi ve askeri iş birliğini son derece süratli bir formda geliştirerek stratejik iştirak düzeyine taşıdı. Almanya’nın klâsik itidalli ve ihtiyatlı diplomasisi, Türkiye’ye karşı şartsız kuralsız tam takviye talep eden Yunanistan’da hayal kırıklığı yaratıyor. Örneğin Türkiye’nin Ege’deki adaların egemenliğini sorgulayan açıklamalarına Fransa’dan kınama iletisi gelirken Almanya’nın, Türkiye’nin açıklamalarını eleştirmekle birlikte kınama sözünden kaçınması Atina’da hoşnutsuzluk yarattı.

Aynı formda Almanya’nın Türkiye’ye denizaltı teslimatı planlarını durdurması tarafında Atina’nın yıllardır her fırsatta lisana getirdiği talep de Berlin’de karşılık bulmadı. Kaldı ki, Baerbock’un mensubu bulunduğu Yeşiller partisi, Aralık 2021’de iktidara gelmeden evvel Türkiye’ye denizaltılar dahil silah satış ve teslimatının durdurulması taleplerinde başı çekiyordu.

Dönemin Almanya Başbakanı Merkel, Ekim ayında İstanbul’da Erdoğan ile görüşmüştü.Fotoğraf: Turkish Presidency/AP/picture alliance

“Vazgeçilmez partner” ve “özel bağlar”

Baerbock, resmi ziyareti öncesinde yaptığı açıklamada Türkiye’yi Almanya için “vazgeçilmez bir partner” olarak nitelendirerek, Almanya’da yaşayan milyonlarca Türk’e atıfla, iki ülkenin öteki hiçbir ülkeyle olmayan özel bağlarla bağlı bulunduğunu söz etti. Baerbock, yeniden bu özel bağlara işaret ederek iki ülke ortasında yolların daha da ayrışmasına müsaade verilemeyeceği vurgusu yaptı.

Türkiye’de giderek otoriterleşen iç siyasi yapı, insan hakları ihlalleri, Ankara’nın Avrupa pahaları ve ortak siyasetinden giderek uzaklaşması, demokrasi, hukuk devleti ve yargı bağımsızlığındaki gerileme Berlin’de telaşla izleniyor. Baerbock, Çavuşoğlu ile görüşmesinde, “temelden farklılıkların bulunduğu” bahisleri da gündeme getireceğini söyledi. Alman Dışişleri Bakanı somut olarak, Türkiye’nin “Suriye’nin kuzeyine askeri operasyon düzenleme planları, insan haklarının durumu, Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak yükümlülükleri” bahislerini söylem etti.

Erdoğan’a üçlü fotoğraf eleştirisi

Türkiye’nin AB’den uzaklaşırken Rusya ve İran üzere ülkelerle yakın bağ içinde olması Berlin’de rahatsızlık yaratıyor. Bu rahatsızlık son olarak, Baerbock’un Tahran’daki üçlü dorukta çektirilen fotoğrafa eleştirisiyle gündeme geldi.

Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in el ele gülümseyerek çektirdiği fotoğraf hakkında konuşan Baerbock, “Türkiye Cumhurbaşkanının bu fotoğrafta yer alması, dostça söylemek gerekirse, bir sınamadır” dedi, Türkiye’nin Rusya’ya karşı Ukrayna’ya değerli askeri takviye verdiğini hatırlatan Alman Bakan, “Bir NATO üyesi olarak bakıldığında bu tabloyu anlaşılabilir bulmadığını” söyledi.

NATO ve Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisi

Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerini veto tehdidi, Ukrayna savaşı sonrası ortaya çıkan yeni tehdit algılarına karşı Avrupa’da şekillendirilmeye çalışılan yeni güvenlik mimarisini de yakından ilgilendiriyor. Türkiye, gerek NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in öncülüğünde İsveç ve Finlandiya ile yürütülen görüşmeler gerekse öbür başkentlerle yapılan pazarlıklar sonucu Madrid Doruğu’nda iki ülkenin üyeliklerine yeşil ışık yakmıştı. Fakat Tepe’de imzalanan belgeyi üyelik için “onay” değil, yalnızca bir “davet” olarak nitelendiren Erdoğan, tahminen uzun yıllar sürecek üyelik sürecinde veto kozunu baskı aracı olarak kullanmaya devam edeceğini göstermiş oldu.

Türkiye’nin yeşil ışık yakmasının akabinde Madrid’deki NATO doruğunda İsveç ve Finlandiya resmen üyeliğe davet edildi.Fotoğraf: Bernat Armangue/AP/picture alliance

Almanya ise İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğine en güçlü dayanağı veren ülkelerden. İstanbul’daki görüşmede de Baerbock’un bu takviyesi tekrar vurgulaması ve Türkiye’nin İttifak’ı zayıflatacak adımlardan uzak durması ikazını yinelemesi bekleniyor.

“PKK ve FETÖ’ye destek”

Türkiye’nin veto sürecinde öne çıkardığı “PKK ve uzantıları ile FETÖ’ye destek” konusu Almanya ile alakaları de ilgilendiriyor. Erdoğan NATO krizi bağlamında yaptığı açıklamalarda “terör örgütlerine dayanak veren” Avrupa ülkeleri ortasında Almanya’nın ismini da sıkça söylem etti. Almanya ise PKK’yı terör örgütü olarak tanımakla birlikte Gülen yapılanması Berlin’in terör örgütleri listesinde yer almıyor. Erdoğan’ın NATO sathına yaymaya çalıştığı bu siyaset sonucu Almanya’ya yönelik “teröre destek” ve “Türkiye’ye iade” baskılarının artması da gündeme gelebilir.

Diğer yandan Alman vatandaşlarının Türkiye’de siyasi nedenlerle takibata maruz kalması Berlin-Ankara çizgisinde sorun yaratmayı sürdürüyor. Alman Dışişleri Bakanlığı’nın Sol Parti’nin bu ay meclise sunduğu soru önergesine verdiği cevaba nazaran, Haziran ayı başı prestijiyle 55 Alman vatandaşı Türkiye’de tutuklu bulunuyor. Tıpkı karşılıkta en az 27 Alman vatandaşına Türkiye’den çıkış yasağı konduğu, bu yıl içinde dört Alman vatandaşının da ülkeye girişine müsaade verilmediği yer aldı. Alman Federal Emniyet Teşkilatı’nın Ocak-Temmuz devrinde Türkiye kaynaklı 214 Interpol başvurusunu sürece koyduğu, bunlardan 204’ünün tutuklama talebi içerdiği kaydedildi. Fakat süreçlerin ne formda sonuçlandığı üzere detaylar cevapta yer almadı.

Silah ihracat kısıtlamaları

Ankara ayrıyeten İsveç ve Finlandiya’dan talep ettiği silah ihracat kısıtlamalarının kaldırılması konusunu da NATO genelinde geçerli kılmayı hedefliyor. Türkiye’nin Suriye’ye operasyonları sonrasında 2019’da ortalarında Almanya’nın da bulunduğu birçok AB ülkesi Türkiye’ye Suriye’de kullanılabilecek silah ve askeri gereç satışına kısıtlamalar getirmişti.

Ancak Alman hükümeti, bilhassa NATO krizi sırasında yaptığı açıklamalarda Türkiye’ye yönelik bir silah ambargosunun kelam konusu olmadığını, ihracat kalemlerinin incelemeye tabi tutulduğunu vurgulamaya ihtimam gösterdi.

Suriye’ye operasyon

Alman hükümeti, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine operasyon planlarına karşı çıkarak bu türlü bir adımın bölge halkının durumunu daha da zorlaştıracağı ve IŞİD’in yine güçlenmesine yol açabileceği tasasını taşıyor. Alman Dışişleri’nden yapılan açıklamada “Türkiye yasal güvenlik kaygılarına karşın bölgede bir güç boşluğu doğmasını engelleme sorumluluğuna da sahiptir” tabiri kullanılmıştı. Baerbock’un Çavuşoğlu ile görüşmesinde de Almanya’nın kaygılarını bir kere daha gündeme getirmesi bekleniyor.

Türkiye’nin operasyon planlarına geçen hafta Tahran’da yapılan üçlü tepede Rusya ve İran’dan da yeşil ışık yakılmamış, lakin buna karşın operasyon telaffuzları artarak sürmüş, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ve Cumhurbaşkanlığı sözcüsü İbrahim Kalın, “Kimseden müsaade alacak değiliz” açıklamalarıyla dikkat çekmişti.

İnsan hakları, demokrasi ve Kavala

Baerbock’un ziyarette gündeme getireceğini açıkladığı mevzular ortasında “Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak yükümlülüklerini yerine getirmesi”, yani Osman Kavala konusu da bulunuyor.

İş insanı ve insan hakları savunucusu Osman Kavala 2017’den beri cezaevinde tutuluyor.Fotoğraf: Kerem Uzel/dpa/picture alliance

2017’den beri hakkında bir karar bulunmadığı halde cezaevinde tutulan Kavala hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 2019’da ihlal kararı vermiş, fakat Ankara Kavala’yı hür bırakmayı reddederek kararı uygulamamıştı. Uzun süren diplomasi trafiğinden ve yapılan davetlerden sonuç alınamaması üzerine Almanya’nın periyot başkanlığı devrinde Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi Türkiye hakkında ihlal prosedürü başlatmıştı.

AİHM, 11 Temmuz’da Türkiye’nin karara uymadığını teyit etti, yani Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak AİHM kararına uyma yükümlülüğünü yerine getirmediği tescillendi ve mümkün yaptırımların önü açıldı. Önümüzdeki periyotta Almanya dahil, Avrupa’dan Kavala konusunda Türkiye’ye yapılan siyasi baskının artması bekleniyor.

Kavala’nın yanı sıra Türkiye’de demokrasi ve insan hakları, yargı bağımsızlığı ve hukukun üstünlüğü alanlarında yaşanan gerilemeler de Berlin’de kaygı yaratmayı sürdürüyor. Alman hükümeti Türk hükümeti nezdinde yaptığı teşebbüslerin yanı sıra muhalefet ve sivil toplumla münasebetlerin güçlendirilmesine, demokrasi eforlarını desteklemeye özel ehemmiyet veriyor. Bu nedenle Alman üst seviye yetkililerin ziyaretlerinde sivil toplum ve muhalefetle görüşmelerin programa dahil edilmesi gelenek haline geldi. Annalena Baerbock da İstanbul’da Çavuşoğlu ile görüşmesi sonrasında Cumartesi günü Ankara’ya geçerek muhalefet ve sivil toplum temsilcileriyle bir ortaya gelecek, çalışmalarıyla ilgili bilgi alacak, yaşadıkları sıkıntıları dinleyecek.