Ali Erbaş, ‘Atatürk İstedi’ Demişti; Hutbe Gerçeğini Murat Bardakçı Açıkladı: ‘Uydurmayın!’

Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş, Mustafa Kemal Atatürk’ün isminin hutbelerde anılmaması ile ilgili yöneltilen tenkitlere geçtiğimiz günlerde bir karşılık vermişti. 

Sözcü muharriri Hürmet Öztürk’e bir kararname gönderen Erbaş, isminin anılmamasını Atatürk’ün kendisinin istediğini öne sürmüştü. 

‘Gönderdiğim doküman münasebetiyle hutbelerde isim anılmamasını merhumun kendisi istememiş. ‘

Ali Erbaş’ın bu savına karşı çıkan HaberTürk müellifi Murat Bardakçı, ‘Bu kararnamenin Mustafa Kemal’in isminin hutbelerde geçmemesi konusu ile hiçbir alâkası yoktur, uydurmayın!’ başlıklı köşe yazısında olayın gerçek yüzünü yazdı.

Erbaş’ın paylaştığı kararnamenin miladi takvime yanlış çevrildiğini belirten Bardakçı, hutbelerde isminin geçmemesi talimatı verilen kişinin Mustafa Kemal değil, Halife Abdülmecid olduğunu yazdı.

‘Saygı Öztürk, Diyanet İşleri Başkanı’na son yıllarda Çanakkale Zaferi’nin yıldönümlerinde ve hutbelerde Atatürk’ün isminin geçmemesinin sebebini sormuş, Lider da Çanakkale şehitlerini anma programlarında içerisinde Mustafa Kemal’e edilen duaların yer aldığı imajlar göndermiş; Cuma hutbeleri ile ilgili olarak da kelamını ettiğim Bakanlar Konseyi kararını yollamış.

Kararda, günümüzün Türkçesi ile “Bundan bu türlü hutbelerde isim zikredilmeden milletin ve Cumhuriyet’in selâmet ve saadetine dua edilmesi kararlaştırılmış ve bu kararın bütün vilâyetlere bildirisi İçişleri Bakanlığı’na havale edilmiştir” deniyor…

Diyanet İşleri Lideri belgeyi gönderirken “Hutbelerde isim anılmamasını merhumun kendisi istememiş. Daha sonraki süreçte de hiç hutbelerde yazılmamış. Ben elli yıldır Cuma’ya gidiyorum, pek hatırlamıyorum. Gazi Hazretleri, hutbenin namazın bir kesimi olduğunu bildiğinden ötürü bu türlü bir karar aldırmış olabilir. Cumhuriyet tarihi boyunca bu karara daima uyulmuş. Darbe devirlerinde tahminen darbecilerin gönderdiği bir-iki hutbede olabilir, bilmemeleri sebebiyle. Bu, Atatürk’ün kararına uygun hareket etmemek manasına gelir. Biz her vesileyle anıp duamızı yapıyoruz” diye yazmış.

Hürmet Öztürk de yazısında kararnamenin 5 Mart 1926’da yayınlandığını söylemiş ve bu kararnameye uyulduğu kadar Atatürk’ün lâiklik, demokrasi, insan hakları, vesaire alanlarındaki kararlarının da dikkate alınmasını temenni etmiş…

Diyanet İşleri Başkanı’nın ve Hürmet Öztürk’ün yazdıkları bu türlü fakat problemin değişik ve çok daha kıymetli bir tarafı var:

Kelam konusu kararname 5 Mart 1926’da değil, o tarihten tam iki sene evvel, 5 Mart 1924’te çıkartılmıştır, kararnamenin altında bulunan Rumî “5. 3. 1340” tarihi, Milâdî 5 Mart 1924’ün karşılığıdır! Daha da kıymetlisi; hutbelerde isminin geçmemesi talimatı verilen kişi Mustafa Kemal değil, hilâfetin o tarihten iki gün evvel ilga edilmesi üzerine tıpkı gece Türkiye’den çıkartılan Halife Abdülmecid Efendi’dir!

Kararnamenin çıkartılmasından evvelki siyasî gelişmeleri kısaca anlatayım:

Hilâfet 3 Mart 1924 Pazartesi günü kaldırıldı. Hilâfet kurumunun artık mevcut olmadığının duyulması üzerine memleketin dört bir tarafında bir sonraki, yani 7 Mayıs’ta kılınacak Cuma namazında okunacak hutbede kimin isminin geçeceği tartışması başladı ve vilâyetlerden Ankara’ya problemin açıklığa kavuşturulmasını rica eden telgraflar gönderildi.

5 Mart 1926 tarihli Bakanlar Konseyi Kararı, işte bu gelişmelerin akabinde çıkartıldı. Kararname yayınlandığında günlerden Çarşamba idi ve hükümetin talimatı İçişleri Bakanlığı tarafından telgraflarla bütün vilâyetlere duyuruldu.

Bu yazışmalar Cumhuriyet Arşivi’nde koruma edilmektedir, eski harfleri bilenler ulaşıp okuyabilirler…

“Hutbelerde Mustafa Kemal Paşa’nın isminin geçmemesi” formunda yorumlanan Bakanlar Heyeti Kararı’nın çıkartılma sebebi işte budur, hükümet kararı “hutbelerde bundan bu türlü Halife’nin isminin geçmemesi” için almıştır, yani kararın Mustafa Kemal’in isminin kullanılmaması ile bir alâkası bulunmamaktadır.

Diyanet’in Hürmet Öztürk’e gönderdiği etrafı kesilip biçilmiş ve güya çöpte bulunmuş hâle getirilmiş olan evrak ile tıpkı evrakın arşivdeki orijinalinin manzarasını burada beraberce yayınlıyorum…

Savlar ve gerçekler birbirinden bu türlü büsbütün farklı olunca, bahis hakkında üzerinde durulması ve önemli formda tartışılması gereken kimi ihtimaller ortaya çıkmaktadır:

1. Diyanet, sözkonusu kararnamenin çıkartılma sebebini, yani kararnamede zikredilmemesi istenen ismin Mustafa Kemal’in değil Halife Abdülmecid Efendi’nin ismi olduğunu bildiği halde kararnameyi “Atatürk bu türlü istemişti, onun isteğini yerine getiriyoruz” gibisinden bir savunma vâsıtası üzere göstererek kullandı ise, vaziyet epey vahimdir!

2. Lakin evraktan ve gerçek içeriğinden Diyanet şayet haberdar değilse ve kararname Diyanet İşleri Başkanı’na yaranmak isteyen kimi bilgisiz veya arka niyetli aklıevveller tarafından “Mustafa Kemal hutbelerde isminin geçmesini istemiyordu, bu kararnameyi sizi suçlayanlara karşı kullanabilirsiniz” denerek verildi ve Hürmet Öztürk’e de bundan sonra gönderildi ise, Prof. Dr. Ali Erbaş’ın kendisini müşkül mevkie düşüren bu adamlardan hesap sorması şarttır!

3. 1924 tarihli Bakanlar Şurası Kararı’nı iki sene sonra, yani 1926’da çıkmış üzere gösteren kusurun kime ilişkin olduğunu, yani bu yanlışlığı Diyanet İşleri Başkanı’nın mı yoksa Hürmet Öztürk’ün mü yaptığını bilmiyorum. Lakin kararnamenin altında yeralan Rumî tarihle 1340’ın Milâdî 1924’e tekabül ettiği bilinmiyor da 1926 tarihi bilgisizlik sonucunda konmuş ise, ortada iddiaların de ötesinde bir cehalet mevcuttur!

Gönül bu ihtimallerin hiçbirinin yanlışsız olmamasını temenni ediyor lakin en azından biri maalesef gerçek; yani bilgi, doğruluk, etik, vesair alanlarda artık işte bu haldeyiz!’