İBRAHİM DEMİRCİHece mecmuası ve yayınları, Afrika’ya özel bir kıymet veriyor. Hece’in 2007 yılı Haziran sayısı iki ciltlik bir Afrika Özel Sayısı …
İBRAHİM DEMİRCİ
Hece mecmuası ve yayınları, Afrika’ya özel bir kıymet veriyor. Hece’in 2007 yılı Haziran sayısı iki ciltlik bir Afrika Özel Sayısı olarak yayımlanmıştı. Özel sayının 1. cildinde Achille Mbembi’nin “Hareket Halindeki Zaman” başlıklı yazısını İsmail Aydın’ın Türkçesiyle okumuştuk (s. 138-159). Yazının 2. dipnotunda bu metnin On the postcolony isimli yapıtın giriş makalesi olduğu ve o kitabın Hece Yayınları ortasında çıkacağı haber verilmişti. O haber nihayet gerçekleşti ve Postkoloni Üzerine, Merve Yalçın ve Mesut Yalçın’ın Türkçesiyle okura sunuldu.
Mecmuadaki “Hareket Halindeki Zaman”ı kitapta “Akıp Giden Zaman” biçiminde görünce çeviri işinin ne kadar cilveli bir iş olduğunu düşünmeden edemedim.
Postkoloni Üzerine’nin editörlüğünü üstlenmiş olan Ahmet Sait Akçay, kitaba bir önsöz yazmış. Akçay’ın 14 sayfalık önsözü, kitabın ana temalarını, tekniğini ve içeriğini âdeta özetleyen bir çalışma olmuş. Onu okuduktan sonra, kitabı okumasam da olur üzere bir duyguya kapıldığımı itiraf etmeliyim.
Kamerunlu muharririn çalışmasında dikkat cazip noktalardan biri, dipnotların çokluğu ve çeşitliliği. Birçok kaynağın ikinci bir lisandaki versiyonunu da belirtmekten kendini alamamış. Afrika’ya ait çalışmaların zenginliği, sahiden hayret ve hayranlık uyandıracak boyutta. Kaynakça kısmı yirmi üç sayfa tutuyor (s. 309-332).
Muharrir, yapıtına Conrad’ın romanı Karanlığın Yüreği’nden bir alıntıyla başlamış. “Hayır, insanlık dışı değildiler. Yani, aslında en berbatı de buydu -insan olma ihtimalleri.(…).” (s. 3) Batılının bu benmerkezci bakışının hem kendisi için hem bütün insanlık için büyük meselelere yol açtığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
“Afrika ile ilgili gerçekçi konuşmak şimdiye kadar kolay olmamıştır.” diyerek kelama başlayan müellif, bir cümle sonra birinci dipnotunu vererek okuru kendisinin bir yazısına yönlendiriyor. O yazı otobiyografik bir metin ve doğrusu beni heyecanlandırıyor. O metni bulmak ve okumak isteği kabarıyor içimde.
“Bitmeyen dogmatik uyku”dan kelam eden muharrir, Batılı bütün yaklaşımlar hakkında temelli tespitler yapıyor, kayda paha tenkitler yöneltiyor (s. 6-16). Bunu yaparken epey mütevazı davrandığı dikkati çekiyor: “Asıl gayem, ‘mevcut gerçekliği tüm dolaysızlığıyla yakalamak ve yine oluşturmak’ olmadı hiçbir vakit. Dünyaya doğan ve onun bir kesimi olan bana, söylenemeyen şeyleri söz etmeye çalışmak yetiyordu.” (s. 29).
ÖĞRENTİCİ DÜŞÜNDÜRÜCÜ VE EĞLENDİRİCİ
Kitabın birinci kısmı: “Buyruk üzerine”, öldürme hakkı, itaat ve itaati yasal kılma biçimleri; şiddet, transferler ve tahsisat, içpatlama alt başlıklarına ayrılmış.
İkinci kısım: “Şahsi, dolaylı hükümet”, ekonomik şiddet, kamu iktidarı ve şahsi egemenlik: devletin maskeleri, bir ihtimal olarak demokrasi mevzularını ele alıyor.
Üçüncü kısım: “Kabalığın estetiği”, aşırılık ve sömürü yaratıcılığı, samimi zorbalık başlıkları altında Afrika’da siyaset ile toplum ortasındaki bağlantıyı değerlendirmeye çalışıyor.
Kitabın öğretici ve düşündürücü olduğu kadar eğlenceli de olan kısmı, dördüncü kısım: “Nesne ve varyasyonları”. Altı alt başlığa ayrılan bu kısımda 22 karikatür de yer alıyor. (217. sayfadaki karikatüre 22 yerine ezkaza mükerreren “19” numarası verilmiş.) Benzerilerini Asya’nın ve Güney Amerika’nın çeşitli ülkelerinde ve elbette ülkemizde de görebileceğimiz “otokrat”ın gülünç yahut acıklı davranışlarının sergilendiği karikatürler ve yorumlardan kimileri insanı gülümsetirken birden fazla, insanın içini acıtıyor. “Bir anda eski bir Hristiyan olan otokrat bir Müslüman’a dönüşür. Sonraki dakika, yerde secde ederek müddetlerini okur. Birebir formda, masonlar üzere davranmaz; onlardan biri olur. Tüm bu hal değiştirmeler yetmezmiş üzere, daha sonra bir Rosicrucian (Gül Haçlı) olur.” (s. 201).
İNANÇ ÜZERİNE
Beşinci Kısım: “Dünya dışı”. Hezeyan ve kölelik alt başlıklarını taşıyan bu kısım, bir çeşit mevt ideolojisi olarak da okunabilir.
Altıncı kısım “Tanrının Fallusu”nu okurken Vole Soyinka’nın Afrika Üzerine kitabı hakkında yazdığım metni hatırladım: “Wole Soyinka da bir Afrikalı olmasına karşın pek çok Avrupalı düşünür üzere, Tanrı’nın insan zihni tarafından üretilmiş bir ‘kavram’ olduğuna inanıyor.” (Yeni Şafak Kitap, 15.09.2018) Achille Mbembe de “tek İlah fantezisi”nden kelam ediyor. Yahudilik ve Hristiyanlığın ilah algısından ve tarihinden kelam eden müellifin bu kısımda Müslümanlıktan hiç kelam açmaması enteresan göründü bana.
Kitabın sonuç kısmı: “Son dönemeç”in alt başlıkları: Köle, hayvan ve yerli; yabanileşme süreci, ayna ve barındırdıkları.
Postkoloni Üzerine hassas, bilgili, şuurlu ve esprili bir zekânın sunduğu bir şölen güya. Muharrir, son paragrafta Nietszche’den bir alıntı yapmış: “Önce bir insan olarak eğlenmeyi öğrenmeliyiz.” (s. 307).
Eğlenmeyi öğrenelim lakin daha birçoklarına gereksinimimiz var. Faruk Uysal’ın Hece’nin Şubat 2021 sayısında yayımlanmış olan “Bilal” şiirinin son dizeleri o muhtaçlığa işaret ediyor:
