Adalet Ağaoğlu, SuperHaber’den Hülya Okur’a verdiği röportajda asıl ismi olan Fatma İyanet’ten Adalet Ağaoğlu’na nasıl döndüğünü, ilkokula nasıl …
Adalet Ağaoğlu, SuperHaber’den Hülya Okur’a verdiği röportajda asıl ismi olan Fatma İyanet’ten Adalet Ağaoğlu’na nasıl döndüğünü, ilkokula nasıl başladığını ve ismini ve ‘Ağaoğlu’ soyadını neden sevmediğini anlatmıştı.
Adalet Ağaoğlu söyleşisinin bir kısmı şöyle:
Nallıhanlı tüccar hafız Mustafa Sümer’in kızısınız. Nallıhan’da ilkokuldan diğer bir okulun olmadığı yıllarda kız çocuğunu okutmak için Ankara’ya göç eden bu ailenin özverisi olmasaydı da Adalet Ağaoğlu olur muydunuz?
Evvelden Nallıhan üzere kazalarda lise ayarındaki okullara “rüştiye” deniliyormuş. Babam hem orada hem de din okulunda okuyor. Osmanlı vaktinde Rusça bile öğreniyor. Lakin aileden kalma ipek kumaş dükkanı var. Babam kumaşları Bursa ve İstanbul’a götürüyor. İstanbul’un işgali sırasında çok fazla kumaş talebi oluyor ve babam çok çalışıyor. O vakit ulaşım kolay değil benim babam at sırtında tren istasyonuna kadar gidiyor. Ve oradan trenle Nallıhan’a gidiyor. Mustafa Kemal Atatürk 1923’te Cumhuriyetin ilanından sonra 1933’te bir yasa çıkartıyor. Bu kanunda şöyle deniyor: Bütün aileler kız çocuklarını birinci okula gönderecekler, bunu yapmayan anne babalar mahpusa atılacak” O vakit 5 yaşındayım, 3 erkek kardeşin içerisinde tek kızı benim, nüfus kağıdım bile yok, 7 yaşında gösteriyorlar, böylelikle ilkokula gidiyorum. Annem öteki kente gitmemi istemediği için 1938’de Ankara’ya taşınıyoruz, bütün eğitimim Ankara’da geçiyor. O yasa olmasaydı ben müellif olamazdım.
Babanızın hafız olmasının sizin dünya görüşünüze, yazarlığınıza tesiri ne oldu?
Biz cumhuriyetin 2. jenerasyonu sayılırız. Anne ve babalar bu değişime kolay ayak uyduramazlar. Herkesi alışkanlıklarından kolaylıkla vazgeçiremezsin. Biz Cumhuriyet unsurlarına nazaran yetiştirilen çocuklar olduğumuz için anne ve babalarımızı “gerici” görmeye başladık. Ben uzun müddet ‘Babam Hafız’ demeye utandım. Sonradan anladım ki aptalmışız, asıl dram, romanlık dram onlarınki. Ani değişime ayak uydurmak kolay değil. Benim babam dini eğitim aldığı halde bu değişime yeterli ayak uydurmuş. Güzel ayak uydurmuş ki beni okutabiliyor. Bunu biraz da anneme bağlıyorum. Zira annemiz Saraybosna göçmenlerinin kızı, ikisi elele veriyorlar. Babam birebir vakitte ileri derece miyoptu. Babamın tıraşını hamam tasında annem yapardı. Kravatını annem bağlardı. O denli yetiştirildik ki dinden bahsetmek bile ayıptı. Birinci romanımında Aysel’in babası Salim Beyefendisi; işinde, gücünde, namuslu bir adam olarak yazdım lakin asıl dramlarını yazamadım. Babam eski Türkçe biliyor. Babam mescitte namaz kıldırırken, aydın bir kişi aslında ancak birden teğe bilgisiz durumuna düşürülüyor zira Latin alfabesini konuşması kolay olmuyor, o denli bir dramlar var, kökten değişimler uygun ancak sabır istiyor. Geçen gün Atilla Dorsay bana geldi, ona dedim: ki Atilla biliyor musun, biz anne babalarımızı hiç anlamadık!. O yanlış anlamış, “sağken onlara bakamadık, yardım edemedik” diye anlamış. Ben halbuki Cumhuriyetin birinci jenerasyonları olarak anne babalarımızın dramını anlayamadık demek istedim.
Dramına derken, biraz da inancına mı sahip çıkamamış olduk hocam?
Babam bizi hiçbir şeye zorlamadı. Babama hürmet duymanın nedenleri, birincisi eski terbiye almasına karşın değişimlere ayak uydurabilmesi. Kolay olmamıştır. Bunu çok sonradan anlayabildim. İkincisi hiç bir formda borçlanmadı, çok dürüst olmalı ki borç harcını görmedik, çok çalışkandı. Ben babamı sırtında kocaman yük taşırken de gördüm. Anneme de çok bağlıydı.
Bir de size ilişkin tanımlamalara geçersek… Kimi vakit ‘entelektüel vicdan’ diye tanımlandınız, kimi vakit Cumhuriyetin sembol bayanları ortasında sayıldınız. Can Yücel’in ‘Sen Türkiye’nin en hoş kazasısın’ dediği bayan kendini nasıl tanımlar?
Biz Ankara’ya taşınınca eski bir Ankara meskeninde oturduk, o tarihte çok çocuklu meskenlere verilecek mesken yokmuş. Babam Nallıhan’daki her şeyi satıyor ve bir Yenimahalle’den İtalyan mimarı tarafından yapılan bir apartman alıyor. Lise öğretimimiz orada geçti. Tuvaleti bile alaturka değildi. Annem beni manava gönderdiği vakit manav bana: “Buyrun matmazel” sıkıntısı.
Bir de bu türlü sıfatım vardı diyordunuz yani.
Görünümüm itibariyle anne tarafıma (Saraybosna) benzemişim, ağabeyim de sarışındı, açık renk gözlüydü. Ben de açık kumral saçlıydım. Sonradan anladım sefaretler dışişleri tarafından olduğu için beni yabancı zannediyorlardı. Daima ‘matmazel’ diyorlardı bana. Tipim öyleydi herhalde. Nallıhan’da ilkokula giderken, çarşı esnafı ardımdan: Adalet, nisavet, yaşasın millet! diye marş fiyatlardı. Çok ağlardım, anne ne olursun adım değişsin, “Ne olsun kızım?” kederi, ‘Neriman olsun’ derdim. Günlüklerimde de yazmışım herhalde. Her halde dansöz falan gördüm sahnede Neriman olsun istedim. (Gülüyor)
Adalet ismi çok manalı ve çok kıymetli bedelleri simgeliyor, o denli kalması düzgün olmuş hocam.
Nüfus kağıdımda “Fatma İnayet” diye yazılıyor. Ankara’da ortaokulda bizi avluda sıraya koydular, okuyanlar okumayanlar diye ayırdılar, “Adalet” diye bir isim geçmedi, ben orada kalakaldım, oysaki nüfus kağıdımda ebemin koyduğu isim olan Fatma İnayet yazıyormuş. Ondan sonra babam mahkeme kararı aldırarak adımı Adalet’e çevirtti.
‘Adalet’ isminin yükünü mü taşıyamadınız, ağır mı geldi size?
Kocamın soyadı “Ağaoğlu” bana ağır geldi aslında. Sümer’di biliyorsun soyadımız bizim. İmtihanla Ankara Radyosu’na girdim. Radyo oyunları yazarken ‘Adalet Sümer’ diye çıkıyordu. Evlendikten sonra “Ağaoğlu” oldum. Halim’i çok seviyordum, ayıp olmasın diye buna razı oldum fakat evlilik soyadını hiç sevmedim. Hele Adalet ile Ağaoğlu yan yana gelince güzelce felaket oldu!
Niçin sevmediniz Ağaoğlu’nu? Büyüklenme sözü olduğu için mi sevmediniz?
Zira bizim o denli bir sıfatımız yok, babam halk insanı. Ağa oğlu falan değil. Yalnızca kumaş tüccarı olarak ticaret yapmış ileri gelmiş bir ailenin oğlu. Ağalar ‘sömürgeci’ demektir. Çalışanları, ırgatları çalıştıran adama ağa deniyor. Babam personel üzere çalışan bir adam, yakışmıyordu. Hele ben ömrüm boyunca çalıştım, annem beni yeterli bir mesken bayanı olarakta yetiştirdi, annem titizdi, ben de çok titiz oldum. Memurken konutta konuklara de bakınca annem; kabahat bende, ben seni bu türlü yetiştirdim, dedi.
Kitaplarınızdan ötürü intihar muharriri olarak da anıldınız. İntiharı istemiş fakat yapamadığını söyleyen biri olarak ilham kaynağınız hayat ile mevte olan eşit uzaklığınız mıydı? Bu psikolojiye sizi ne götürdü?
Yazarlığa Ulus Gazetesi’nde tiyatro oyunları yazmakla başladım. Fransız bayan mecmuasını alıyordum, kültür hareketlerine bakıyordum, yerli yabancı yazılar yazıyordum, fakülte bitti radyoya imtihanla eleman ilanı üzerine girdim, ömrüm boyunca da çalıştım. 3 kardeşim vardı ve ben “Ben de varım” demeye getirdim galiba. Lisedeyken şiirler yazardım. Orhan Veli “Garip” kitabını birinci bana imzalı vermiştir. “Dev şair” diye yazmış. Benim iki problemim vardı, cumhuriyet aydınlarıyla çok uğraştım. Zira benim yazdıklarım kabul gördükçe bilhassa bayan muharrirler tarafından bir grup kıskançlıklarla karşılaştım.
İntihar hissine gelince, çaresizlik duygusu neden oldu. Çaresizlik hissine sık sık yakalandım. Mesela diğerine yardım edemediğim vakit çaresizlik duydum. Mahpusa girenlerin mahpusa girmeyi hak etmedikleri için çaresizlik duydum. Bu çaresizlik duygusu beni deva aramaya itti. Çağrışımlar bana çok yardım ediyor. Benim unutkanlığım yok. Çağrışımla bir şeyi yan yana getiriyorum. İntiharı yalnızca Türkiye için yazmadım, baktım ki Moskova dahil yurt dışında öbür müellifler intihar etmişler. “Bizde neden yok” dedim kendi kendime. Daha mı düşünüyorlar, daha mı az vicdan azabı çekiyorlar, diye düşündüm. Dışarıdan örnekler verdim. Ben fikir işlerken dışarıdan doküman de gösteriyorum. İntihar düşündüğüm vakitler oldu lakin “Ya beceremezsem ortada kalırsam” dedim.
Bir de sevdiklerinizi üzmek istemediniz.
Bir de o var, o çok kıymetli, çok uygun söyledin. Kimseyi üzmek istemedim.
Tiyatro oyunu yazmaktan neden vazgeçtiniz?
Zira benim “Çatıdaki Çatlak” isimli tiyatro oyunum devlet tiyatrolarında oynanırken birden teğe “sakıncalı” diye kaldırılıverdi, ondan sonra dedim ki, bizde kimse tiyatro oyunu okumuyor, fakat oynandığı vakit var oluyor. Onun için kendime, ‘Adalet, roman yaz, ona dokunsalar bile kalır’ dedim.
Selim İleri toplumun hasta ettiği adamı anlatmıştı Melun’da. Yüzyıllardır değişmeyen, kendini tekrarlayan meseleler için edebiyat yoluyla sunduğunuz reçete ne oldu?
“Aydın” diye kime diyoruz, bence aydın demek, niyetini açıkça söyleyebilmesine cüret edebilmek demek. Her şeyden evvel kendisi ile hesaplaşması gerekmektedir. Benim birinci romanım “Ölmeye Yatmak”, kendimle birinci hesaplaşmamdır. Anne babalarımız doğu-batı ikileminde büyümüş. Bir de bugünden daha güzel bir gelecek düşünüyorsak ona hakikat gitmek… Onun için dünü bilmek gerekiyor dünü bilmeden geleceği yapamayız. Dün ile bugünü yan yana getireceksin ki, geleceğe hakikat kapı açalım. Mesela Tarih Vakfı’nı bu niyet ile kurduk.
Edebiyatta aydın kimliği üzerinde çok baş yordunuz, bu sizin derdiniz oldu. Bilhassa aydınlar neden? Zira baktığınızda herkes farklı bir dünya, herkes farklı bir alem aslında.
Aydın kişi kendi içinden geçen kanıyı korkmadan dışarı vurabilmeli. Hakikaten benim birinci romanıma “çok cesur” dendi. Benim bir çocuğum olsaydı tahminen bu kadar mert davranamazdım zira çocuğuma hayat vermem lazımdı, mahpusa girseydim çocuğuma ne olacaktı? Çocuğum olmaması beni hamasetli yaptı. Yeterli şeyler yaptıkça mükafatlar almaya başladım. Aydın sorunu başıma şöyle geldi: “Bir Düğün Gecesi” romanını yazdığım vakit çok beğenildi ve yılın bütün roman mükafatları ona verildi. 12 Eylül askeri darbesi oldu. O darbe içinde bir iftiraya uğradım. İsmi “yazar” diye geçen bir adam asker çıktı. Ben öteki bir müelliften kopya etmişim diye iftira attı. Benim kurduğum YAZKO Edebiyat Derneği’nin, YAZKO mecmuası vardı, orada bana sormadan, benim fikrimi almadan, bana iftira edenin yazısını yayınladılar. “Bunlar ne biçim yazarlar” dedim, “Bunlara aydın deniyor” dedim, bana iftira edene nasıl kucak açtılar, insanların kıskançlık hisleri öne geçebiliyor. Birinci romanım değil ki, ben neden kendime kıyayım? İşte o vakit aydın sıkıntısına kafayı taktım.
Değdi mi buna, bu yorgunluğa, çabaya değdi mi, bugün Türkiye’de gelinen noktada nasıl bir aydın profili görüyorsunuz?
Bana bu iftirayı atan var ya, o yılın edebiyat mükafatları veren her yere benim hırsız olduğumu bildirmiş, mahkemeye vermemi söylediler, mahkemeye vermedim zira darbe oldu, ofisi basıldı, evraklar alındı, “Eğer YAZKO’yu dava edersem bu sefer hain derler” dedim. Bana bu berbatlıklar epeyce aksi üzere övülmeye başladım. Zira ben burnumun dikine gittim. O denli düşündüm o denli yazdım. Çocuğum olsaydı bu kadar gözü pek olamazdım tekrar altını çiziyorum. Yasaklamalar nedeniyle muharrirlerin birçok otosansüre başlıyor. Mesela AHİM’de barış davası hatasız olarak çıkıyor. O vakit niçin Avrupa Birliği’nin kapısına gidiyoruz, “bizi de alın” diye. Niyet özgürlüğü insani bir haktır. Yurt dışında Helsinki Yurttaşlar Derneği kuruldu, savaş yasak, kimse savaşmayacak yalnızca barış için davet yapıyor, Avrupa’nın yanında Türkiye de imza attı lakin içeride o denli olmuyor. Senin üzere röportaja gelenler bana edebiyat mükafatlarını nasıl aldığımı soruyorlar, ben başvurmadım, kimsenin sırtını da okşamadım, diyorum. Beni çöpe atmaya çalışan adam “Adalet Hanımın nerelerini okşadınız” diye yazdı. Bu bir hakaret. O vakit o adamın mahpusa atılması lazım. Hakaret neye denir onu bilmek lazım. İftira hapisliktir. Bunların yeri düzgün seçilmeli. Şiddete başvurmadıkça herkes istediğini söyleyebilir. Kâfi ki şiddete başvurulmasın. Benim başıma asker dipçiği ile gelmesin. Zira sivil halkın elinde oyundan öteki silahı yok. Onun için toplumun üstüne silahla gidilmez.
SÖYLEŞİNİN TAMAMI
