114 yıldır öldürülüyorlar çözüm bu değil

■ Evvel biraz tarihine bakalım sıkıntının. Bugüne kadar neler yaşandı?

1910 yılında hayata geçirilen “Hayırsız Ada Katliamı.”. O tarihte İstanbul’daki 100 bin civarında köpek toplanarak, hiçbir halde su ve yemek bulma imkânının olmadığı, o zamanki ismiyle Sivri Ada’ya taşınmış ve uzun süren çok acılı bir vefata terk edilmiştir. Periyodun kaynakları halkın, kıyı şeridindeki meskenlerini, adadan gelen hayvan çığlıklarına ve kokuya tahammül edemedikleri için terk etmek zorunda kaldıklarını anlatır. İki sene sonraysa belediye başkanlığı misyonuna gelen Doktor Cemil Paşa hatıratında; vazifesi teslim aldığında İstanbul’da 30 bin sokak köpeği bulunduğunu ve misyon müddeti boyunca bu köpekleri yavaş yavaş öldürerek yok ettiklerini, biraz da gururlanarak anlatır. Bu paylaşım, Hayırsız Ada Katliamının akabinde İstanbul sokaklarında kalan tek tük köpeğin, iki sene üzere kısa bir müddet içinde nasıl süratle ürediğini göstermesi bakımından çarpıcı. 2004 yılında yürürlüğe giren 5199 sayılı Hayvanları Muhafaza Kanunuyla birlikte belediyelerin resmi bütçe kalemlerinin ortasında; zehir, kıyma ve pompalı tüfek kalemleri yer almış ve sokak hayvanları sistemli olarak avlanarak ya da zehirlenerek yok edildi. Gördüğünüz üzere yaklaşık 114 yıldır sokak hayvanlarının sistematik bir biçimde öldürülüyor olması, nüfusun kalıcı olarak denetim edilmesini sağlayamadı. Münasebetiyle tarihi perspektif net biçimde ortaya koymaktadır ki tahlil; doğanı öldürmek değil, doğmasını engellemektir.

■ Peki az evvel bahsettiğiniz kanuna karşın nüfus neden denetim altına alınamadı?

5199 sayılı Kanun, misyon ihmali olan (hayvan bakımevi kurmayan, kısırlaştırma yapmayan) belediyelere yönelik hiçbir ceza unsuru içermiyordu. 7332 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun görüşmeleri sırasında oluşturulan  TBMM Araştırma Komisyonu’nun raporunda; “Nüfusu 25 binin üzerinde olan bütün belediyelerin, derhal kendi ‘kısırlaştırma üniteleri ve bakımevlerini kurmaları’ kararı yer alıyordu. Lakin, bu unsur maalesef yeni 7332 Sayılı maddede yer almadı ve belediyelere 3-4 yıl ek müddet tanınarak, yasal yaptırım ötelendi. Tanınan bu ek mühlet nedeniyle, belediyeler kısırlaştırma merkezleriyle bakımevlerini kurmadılar. Kanunun yürürlüğe girmesinin akabinde 20 yıl geçmiş olmasına karşın, bugün 1393 belediyenin yaklaşık 1200’ünde hala daha kelam konusu üniteler bulunmuyor. Sonuç olarak belediyeler bir kısım sokak hayvanını öldürüp bir kısmını öbür belediye hudutlarına, dağa, ıssıza bırakırken denetimsiz üremeyle hayvan sayısı artmaya devam ediyor. 

■ Büyük barınaklar tahlil mü?

Bazı büyük kentlerde büyük ölçekli barınaklar inşa edildi. Öncelikle, bir barınak ne kadar büyük ölçekli olursa olsun, bir vilayet hudutları içindeki on binlerce hayvanı alabilecek kapasitede olmasının mümkün olmadığını belirtelim. Ayrıyeten binlerce hayvanın; kâfi hijyen sağlanarak uygun şartlarda bakılması imkansız denebilecek kadar güç ve maliyetlidir. Münasebetiyle, âlâ niyetlerle hizmete sokulan pek çok bakımevi maalesef bir müddet sonra hayvanlar için toplu vefat merkezleri haline dönüşmüştür.

■ Hayvanları karne armağanı ya da bahçeli bir meskenin tamamlayıcısı üzere alıp, sonra bakamayıp sokağa terk edenler… Bunu önlemek için hayata geçen çip uygulaması işe yaramadı mı?

Para cezaları düşük kaldı ve uygulanmasında sorun var. O nedenle, çipleme, hayvan terki konusunda beklediğimiz etkiyi yaratamadı.

■ Kırsaldaki üreme sorunu ilçelerde nasıl bir badire yaratıyor?

18 binden fazla köyde, tarım ve hayvancılıkla uğraşan milyonlarca vatandaşımızın bağını, bahçesini, sürüsünü korumak için beslediği yüz binlerce köpeği var. Bu müdafaacı sahipli köpekler doğurdukça, köylüler yavruları en yakındaki ilçeye götürüp bırakır. Bu yaygın uygulama, vilayetlerin dış çeper ilçelerindeki köpek nüfusunun artışındaki en temel neden. Kırsaldaki sahipli hayvanların kısırlaştırılmasına yönelik bir düzenleme yok. Bu üremenin denetim edilmesi hayati değer taşıyor.

■ Bugün bu sorun neden bu kadar tartışılıyor?

Aslında sokak hayvanı popülasyon denetimi konusu, hayvan hakları örgütlerinin daima gündemindeydi. 2004’ten bu yana 20 yıldır kısırlaştırma sorumluluğunu yerine getirmeyip, günü kurtarmak için sokak köpeklerini toplayıp, birbirlerinin bölgelerine, dağa, ormana, kırsala bırakan belediyeler, hayvanların denetimsizce üremelerine neden oldu. Artan nüfustan halkın rahatsız olmasıyla da, yetkililerden tahlil üretilmesi talepleri yükselmeye başladı. Biz hayvan hakları örgütleri, bu hususta çok uzun vakittir talepte bulunmamıza karşın sesimizi duyuramıyorduk. Halkın talebi, yetkililer nezdinde karşılık buldu.

■ Bir de şunu söylüyorlar: Batı’da sokakta sahipsiz köpek gördünüz mü hiç?

Bu coğrafyada, sokak hayvanları ve hatta yaban hayvanlarının bakılması ve korunması için vakıflar kurulmadan çok evvel, halkın sahipsiz canları koruyup gözettiğini Fransız seyyahların seyahatnamelerinden öğreniyoruz. 1665 yılında İstanbul’a gelen Fransız seyyah Jean de Trevenot, varlıklı kimselerin ölürken miraslarından bir ölçü parayı sokak köpeklerini daima doyursunlar diye mahalle kasaplarına bıraktıklarını muharrir. Yeniden 18. yüzyılın sonlarında İstanbul’a gelen Gezgin Olivier, kimi yurttaşların köpeklerin beslenmesi için aşikâr bir ölçü para vasiyet ettiklerini belirtmiştir. Münasebetiyle, bu toprakların vicdanlı merhametli insanları; Avrupa’da kuduz naralarıyla hayvanlar toplu halde gaz odalarında yok edilip boya, ilaç, parfüm ve biyokimya alanlarında hammadde olarak kullanılırken, kendileri öldükten sonra da sokak hayvanlarının bakımını garanti altına almaya çalışacak kadar yüksek haysiyet ve insani bedellere sahiptir. Velhasıl, bu toprakların öz kültürü, hayvana zulmedilmesini yahut insan konforunun sağlanabilmesi için toplu halde yok edilmelerini onaylayabilecek bir kültür değildir. Batı kültürünün dayatmaları sonucu yapılan yanlışlıklar ve dönemsel zorunluluklar nedeniyle gerçekleştirilen uygulamalar, bu ülkenin halkının çoğunluğunun vicdanında derin yara açıyor.

■ Türkiye’de kaç sokak köpeği var?

Elimizde sokak köpeği popülasyonu hakkında net bir data olmasa da, Dünya Sıhhat Örgütü’nün, “bir yerleşim ünitesinde, toplam nüfusun yüzde 4-5’i oranında sahipsiz hayvan bulunduğu” biçimindeki müşahedesi, yurt genelindeki toplam sokak hayvanı sayısının 4.250.000 civarında olduğu sonucunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten, TBMM Araştırma Komitesi Raporu bilgileri de ülkemizde yaklaşık 4 milyon sahipsiz hayvan olduğunu öngörmektedir. Yani, kimi kesitlerin 10 milyon sokak köpeği olduğu ve kısırlaştırmanın tahlil olamayacağı telaffuzları büsbütün bir manipülasyondur.

■ Hayvan haklarını savundukça toplumsal medyada beşerler köpeklerin ısırdığı çocuklarının fotoğraflarını yayınlıyor. Burada hem insanın hem hayvanın ziyan görmesi nasıl engellenir?

Az evvel verdiğim sayının tamamının köpek olduğunu varsaysak dahi, toplam nüfusun 1 sene içinde kısırlaştırılması için bir ilçe belediyesi veteriner tabibinin günde yalnızca 11 kısırlaştırma yapması kafidir (1.393 belediyede, yılda 264 gün kısırlaştırma yapıldığı varsayımıyla). Bir veteriner tabip bir gün içinde, operasyon hazırlığı tamamlanmış, yaklaşık 20 köpeği kısırlaştırabilir. Bunun için, nüfus yoğunluğundan bağımsız olarak, tüm belediyelerinin, kendi ölçekleriyle uyumlu büyüklükteki kısırlaştırma ünitelerini kurmaları ve kâfi sayıda veteriner, tekniker ve paklık elemanı istihdam etmeleri gerekecektir. Kısırlaştırmanın, seferberlik mantığıyla tüm yurtta eş vakitli olarak bir seferde gerçekleştirilmesi çok kıymetlidir. Kısırlaştırılan hayvanlar, bir formda yemek bulabildikleri sokaklara geri dönseler dahi, sokaktaki ömürleri; çevresel faktörler, beslenme yetersizliği, ezilme, hastalıklar vs nedeniyle birkaç yıl ile hudutlu olacağından, doğal hayat döngülerini tamamlayan hayvanların ölmesiyle nüfus süratle azalmaya başlayacaktır.

■ ‘Cins’ hayvan üretimi de tartışmalı bir mevzu. Nasıl çözülmeli?

Sıkı bir biçimde denetim edilmesi gerekli. Merdiven altı üretim ve yurda kaçak hayvan girişinin büsbütün engellenmesi, lisanslı üreticiler için de, muhakkak bir mühlet için, “üretim kotaları” konulması, hayvan nüfusunun bir bütün halinde denetim altında tutulması için kıymetli. Ayrıyeten “cins” hayvan üretiminin sonlandırılması, sokaktan hayvan sahiplenilmesini de destekleyecektir.